ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

1999 - Ιωάννα Κ. Γιανναροπούλου

Συνοπτική Ιστορία της Δημητσάνας

Ένα εκπληκτικό πλήθος διδασκάλων, μοναχών, αρχιερέων και πατριαρχών από την μονή του Φιλοσόφου καθ΄ όλην την διάρκεια της δουλείας και υπό τους Τούρκους και υπό τους Ενετούς, ένα πλήθος διεσπαρμένο στην Ανατολή και στην ενδοχώρα, αποτελεί την κυριώτερη μαρτυρία, ότι σε αυτό το μεγάλο μοναστήρι υπήρχε φυτώριο παιδευτικό, του οποίου δεν παρακολουθούμε με λεπτομέρειες και από κοντά την φύση, σύσταση, λειτουργία και μορφή και οργάνωση. Ίσως γιατί ούτε μορφή, ούτε οργάνωση είχε η προσφορά κατ’ αρχήν στοιχείων παιδείας από τυχόν εγγράμματους ή μετριωτάτης παιδεύσεως μοναχούς προς  τελείως αγραμμάτους, που προσήρχοντο από δίψα να εισαχθούν στον μοναχικό περίβολο. Αυτά τα στοιχεία εξοικειώσεως νέων ανθρώπων στα ιερά γράμματα, το Ψαλτήρι, Το Μηνιαίο, τον Οκτώηχο ακουστικώς και οπτικώς για λειτουργικές κατά πρώτον ανάγκες, αυτά ήταν τα προσφερόμενα στοιχεία για γραφή και ανάγνωση. Αυτά διέλυαν την τελεία άγνοια γραμμάτων και τα προσέφερε το λεγόμενο Κρυφό Σχολειό.

Αλλά στο μοναστήρι του Φιλοσόφου, το κατ’ εξοχήν Κρυφό  Σχολειό της δουλείας, εγινόταν κάτι παραπάνω. Μόνος του ο καθένας ή με την βοήθεια του γέροντά του ή του συναδέλφου του εκάλυπτε τη δίψα του παίρνοντας στο χέρι ένα χειρόγραφο με ύμνους και ωδές και κανόνες, που τον εγέμιζαν και τον έτερπαν. Και η δευτέρα αυτή φάσις του Κρυφού Σχολειού κάτω από το φως του κανδηλιού εγινόταν και διαρκούσε ως τάσις σύμφυτη με την απόκλισι του καθενός μέσα στο  μοναχικό ιδεώδες. Το Έθνος τότε δεν είχε παιδεία, το μοναστήρι δεν έπαυσε να τελή Θεία Λειτουργία, να παιδεύη ηθικά και να παρηγορή. Οι πιστοί  λοιπόν μέσα σ’ αυτόν τον μοναστικό κύκλο εμάθαιναν κάτι παραπάνω από γραφή και ανάγνωσι. Απεστήθιζαν κείμενα, έψαλλαν, κατανοούσαν λίγο – πολύ το περιεχόμενό τους και ενισχύοντο στον αγώνα τους.

Εντός του 16ου αιώνος εκείνοι οι πρώτοι μοναχοί που από το μοναστήρι του Φιλοσόφου έφθαναν και εσταδιοδρομούσαν στους Αγίους Τόπους, εκείνοι είχαν πάρει μαζί τους κάποια πνευματικά εφόδια, αγάπη και πατρίδα. Πρέπει αυτοί να εκάλεσαν κοντά τους νεώτερους αδελφούς της μονής, να τους εξεπαίδευσαν κατά κάποιον τρόπο και να τους εβοήθησαν να καταλάβουν επισκοπικές έδρες εκεί στο Ιεροσολυμιτικό κλίμα και όπου αλλού. Άλλοι απεκόπησαν μόνοι τους από το μοναστήρι της μετανοίας τους, ίσως μετέβησαν σ’ άλλα μοναστικά κέντρα  και ιδίως στο Άγιον Όρος και με λίγα γράμματα αυτοί έναντι άλλων αγραμμάτων επέπλευσαν και κατέλαβαν επισκοπικές έδρες.

Όποιες εξηγήσεις και αν δοθούν, το βέβαιον είναι, ότι το πλήθος μοναχών από το μοναστήρι του Φιλοσόφου έγιναν επίσκοποι, μητροπολίτες, πατριάρχες, διδάσκαλοι. Όλοι αυτοί καλύπτουν μακρά χρονική περίοδο περίπου δύο αιώνων. Και αφού αυτοί αποτελούν το φυτώριο της μονής Φιλοσόφου, μπορούν να βεβαιώσουν ότι σ’ αυτό το απόμερο και απόκοσμο μοναστήρι εγίνετο κάποια σοβαρά για την εποχή εκείνη, που την καλύπτει το σκότος, παιδευτική εργασία. Αυτή ήταν προσφορά προς την Εκκλησία κι προς το  Έθνος. Και εδημιούργησε μια παιδευτική ατμόσφαιρα στην Δημητσάνα. Μία μικρή κώμη, που τα ξενιτεμένα παιδιά της την ευεργετούσαν όσο τους επέτρεπαν οι δυνάμεις τους. Οι πηγές επιτρέπουν να συμπεράνωμε ότι από το μοναστήρι του Φιλοσόφου εξεπήγασε η παιδευτική παράδοσις και ευρήκε κατάλληλο κλίμα να εξελιχθή μέσα σ’ αυτόν τον συντηρητικό οικισμό, προς τα τέλη του 18ου αιώνος.